Μεξικάνικη Ποίηση - Μέρος 1ο: Προκολομβιανή, Σορ Χουάνα Ινές ντε λα Κρους, Αμάδο Νέρβο, Χοσέ Χουάν Ταμπλάδα, Κάρλος Πελισέρ

 

Παρουσίαση Ευθαλία Αμοργιαννιώτη και Στέλλα Χατζημαρή

 

«Θέλω να πετάξω από μέσα μου την πραγματική λέξη, την παραμικρή συλλαβή που δεν θα γεννιόνταν απ’ την καύση των κοκάλων μου»

Ραμόν Λόπες Βελάρδε

Το Μεξικό  υπήρξε το επίκεντρο της πολυπρισματικής επικράτειας της Λατινοαμερικανικής λογοτεχνίας του 20^ου αιώνα η οποία αναγνωρίστηκε παγκοσμίως με την έκρηξή της στα τέλη της δεκαετίας του 1960. Η πολυμορφία  και ο εξωτισμός  του, το προκολομβιανό  παρελθόν  -ζωντανό ακόμα και στα αστικά κέντρα- και η “μεταφυτευμένη κουλτούρα” των Ισπανών αποικιοκρατών, σύμφωνα  με το χαρακτηρισμό  του Οκτάβιο Παζ, καθόρισαν, σε μεγάλο βαθμό, τη Μεξικάνικη λογοτεχνία και ποίηση.

Η μεξικανική ποίηση έχει πλούσια και ποικίλη παράδοση, με έντονη επιρροή από τις προκολομβιανές εποχές και τον ισπανικό αποικισμό. Η σύγχρονη μεξικανική ποίηση συνδυάζει παραδοσιακά και σύγχρονα στοιχεία, και χαρακτηρίζεται από τον έντονο στοχασμό γύρω από την ταυτότητα, την φτώχεια, την πολιτική και την κοινωνία. «Η ιστορία, άλλωστε, του Μεξικού είναι η ιστορία του ανθρώπου που αναζητά τις ρίζες του, την καταγωγή του»[i]

Γενικά, η λογοτεχνία του Μεξικού έχει πλούσια ιστορία και είναι ιδιαίτερα ποικιλόμορφη, αντλώντας από διαφορετικούς πολιτιστικούς και ιστορικούς παράγοντες που έχουν διαμορφώσει τη χώρα. Οι σπουδαιότεροι προϊσπανικοί πολιτισμοί της Αμερικής, οι Αζτέκοι και οι Μάγια, αναπτύχθηκαν στο κεντρικό ττης τμήμα. Η λογοτεχνική τους παραγωγή ήταν, κυρίως, σε μορφή ποιημάτων και επικών κειμένων, που συχνά σχετίζονταν με θρησκευτικά και φιλοσοφικά θέματα.

 

Χάρτης της Τενοτστιτλάν: τυπώθηκε στη Νυρεμβέργη το 1524 μαζί με μια λατινική έκδοση των επιστολών του Κορτές προς τον αυτοκράτορα Κάρολο Ε’ (πηγή: Wikimedia Commons) 

Οι Αζτέκοι κατοίκησαν στο Μεξικό γύρω στον 12^ο αιώνα. Έκτισαν την πρωτεύουσά τους Τενοτστιτλάν σε λίμνη, στη θέση της σημερινής Πόλης του Μεξικού.

Χαμένη  η πολιτεία μέσα σε νούφαρα ζαφείρινα,

κρατιέται κάτω  από  το αχτιδοβόλημα  ενός  ήλιου πράσινου το Μεξικό…

Εκεί  που βρίσκονταν  οι άσπρες  καλαμιές

και τ’ άσπρα  βούρλα,  μένει εκεί  το Μεξικό….

Έστεκε  αναστενάζοντας  με θλίψη

η  πολιτεία  του Τενοτστιτλάν

κατά πως το ’θελε  ο Θεός

τραγουδά μελαγχολικά ο ανώνυμος Αζτέκος ποιητής στο ποίημα “Επιστροφή των πολεμιστών” εκφράζοντας, ίσως, την απαισιοδοξία του για το ψυχορράγημα της αντίστασης εναντίον των Ισπανών. Το 1519 ο Κορτές και οι Ισπανοί κατακτητές κατέστρεψαν την αυτοκρατορία τους, που αριθμούσε 750.000 Αζτέκους εκείνη την εποχή υπό την ηγεσία του Μοντεζούμα. Γενικά, τον 15^ο-19^ο αιώνα, με τον ευρωπαϊκό αποικισμό, εξαπλώθηκαν φονικές επιδημίες, οι οποίες αφάνισαν 110 εκατομμύρια ιθαγενών.

Ας ακούσουμε μερικούς στίχους οι οποίοι, μέσα από το ακατέργαστο και τη γυμνότητά τους, μεταφέρουν μια γνήσια συγκίνηση:

Το παράπονο μιας γυναίκας (Aztec)

Τι θα κάνω; Ο άντρας μου με συγκρίνει

με κόκκινο αγριολούλουδο.

Όταν θα έχω μαραθεί στα χέρια του

θα μ΄ αφήσει.

μετ. Ειρήνη Βρης

Από  τα τραγούδια της Άνοιξης  :

Δεν μπορούν  να κουβαληθούν 

τα λουλούδια στο βασίλειο του θανάτου:

μας  τα ’χουν δανεικά δοσμένα…

Ουράνια θεότητα των Μάγια

Οι Μάγια κατοίκησαν σε όλη την Κεντρική Αμερική, και στο ΝΔ Μεξικό, από το 1500 π.Χ. ως το 1697 που υποτάχτηκαν στους Ισπανούς κονκισταδόρους.

Η αρχή της αρρώστιας (Maya)

Τότε κρατούσαν το λόγο τους.

Δεν υπήρχε αμαρτία.

Μέσα σε άγια πίστη περνούσε η ζωή τους.

Δεν υπήρχε αρρώστια.

Δεν πονούσαν τότε τα κόκκαλά τους.

Δεν είχαν τότε υψηλό πυρετό.

Δεν είχαν ανεμοβλογιά.

Δεν έκαιγε τότε το στήθος τους.

Δεν είχαν τότε πόνους στην κοιλιά.

Δεν είχαν τότε πονοκέφαλο.

Τότε η πορεία της ανθρωπότητας ήταν κανονική.

Όμως οι ξένοι άλλαξαν όταν έφτασαν…

Αυτή ήταν και η αιτία της αρρώστιας μας.

Δεν υπήρχαν πια ευτυχισμένες μέρες για μας.

Δεν είχαμε καμιά σταθερή κρίση.

Όταν στο τέλος χάσουμε την όρασή μας και την ντροπή μας

όλα θα αποκαλυφθούν.

μετ. Ειρήνη Βρης

Αυτής της ποίησης έχουμε πολύ λίγες μαρτυρίες, πρώτον επειδή δεν υπήρχε γραφή, γιατί  επική  και λυρική  ποίηση μεταδίδονταν από  στόμα  σε στόμα με το τραγούδι και, δεύτερον, επειδή πολεμήθηκε από τους καθολικούς παπάδες και θεολόγους με μεγάλο φανατισμό, σαν πολύ  φανταχτερή και χυμώδης, γεμάτη  από εξωτισμό και μαγεία, με μια λέξη,  διαβολική.

Τραγούδι της θλίψης (απόσπασμα)

Θρηνώ και κλαίω σαν θυμάμαι

Πως θε ν’ αφήσουμε τα ωραία λουλούδια, τα όμορφα  τραγούδια.

Γλεντείστε, τραγουδείστε, όλοι  θα φύγουμε

Και θα χαθούμε μες στο σπίτι του.

Δεν το καταλαβαίνω ετούτο, φίλοι μου,

Γι’ αυτό πονεί κι οργίζεται η καρδιά μου:

Άλλη φορά δε θα ξανασπαρθούνε,

Άλλη  φορά δε θα γενούνε γιοί

κιόλας είναι έτοιμοι να φύγουν απ’ τη γη.

Μια σύντομη έστω στιγμή δίπλα στους άλλους

δε θα ζήσουν και πάλι, δε θα τους χαρούμε,

δε θα τους δούμε πια.

Σαν πού της μέλλεται να ζήσει αυτή η καρδιά μου;

Πού  θα ’ν το σπίτι μου και πού η παντοτεινή μου κατοικιά  ;

Μετ. Ηλίας Ματθαίου

 Τα τραγούδια της λεγόμενης Προκολομβιανής Ποίησης ανήκουν σε τρεις μεγάλες κατηγορίες: τα θεϊκά, τα ηρωϊκά και τα ανθρώπινα.

 Τραγούδι  της θεάς  των λουλουδιών  και της αγάπης

Εγώ η Ξοτσικέτσαλ[ii], θεά των λουλουδιών και της αγάπης

έρχομαι από τη χώρα της βροχής και της αντάρας.

Εγώ η Ξοτσικέτσαλ έρχομαι απ’ το Ταμοαντσάν,

τόπο του ανθισμένου δέντρου,

των κρύων, ντελικάτων και παγωμένων αέρηδων,

πάνω από τους εννιά ουρανούς!

Θρηνεί ο θλιμμένος Πιλτσιντεκούτλι

ψάχνοντας για την Ξοτσικέτσαλ.

Όλα είναι σαπισμένα

στα μέρη που πρέπει να πάω.

Έχασε την αγαπημένη του και κλαίει.

Μετ. Ηλίας Ματθαίου

 

Μετά την ισπανική κατάκτηση του Μεξικού (16ος αιώνας), η λογοτεχνία άρχισε να επηρεάζεται από την ισπανική γλώσσα και τις ευρωπαϊκές λογοτεχνικές παραδόσεις, αλλά και από την τοπική πραγματικότητα. Έργα όπως τα γραπτά των μοναχών και των αποίκων συνδύαζαν τη χριστιανική διδασκαλία με τις παραδοσιακές μεξικανικές ιστορίες και μύθους.

Σορ Χουάνα Ινές ντε λα Κρους       [1651-1695]

Μια από τις πρώτες και πιο σημαντικές γυναίκες ποιήτριες της Λατινικής Αμερικής του 17ου αιώνα. Η ποίησή της συνδύαζε έντονες θρησκευτικές και φιλοσοφικές αναζητήσεις με εξαιρετική λογοτεχνική δεξιοτεχνία.   Η Σορ Ινές ντε λα Κρους γεννήθηκε το 1651 και είχε πολύπλευρη παιδεία. Μετά από κάποια ερωτική απογοήτευση ακολούθησε τον μοναχικό βίο. Εντάχθηκε στο πλέον φιλελεύθερο μοναχικό τάγμα, στο τάγμα των ιερωνυμιτών. Όλη της η ζωή διακρινόταν από το ανεξάρτητο και πλούσιο πνεύμα της, από ένα βαθύ θρησκευτικό αίσθημα διαμορφωμένο από έμφυτη ταπεινοφροσύνη, αλτρουϊσμό και ανθρωπισμό. Κατά τη θανατηφόρα επιδημία πανούκλας του 1695 η Σορ Χουάνα παρέμεινε νυχθημερόν στο πλευρό των ασθενών με αποτέλεσμα τον θάνατό της.  

Απόδειξη τις ασυνέπειας του έρωτα και των επικρίσεων των αντρών

που κατηγορούν τις γυναίκες για όσα οι ίδιοι προκαλούν

Άντρες, κουτοί που τις γυναίκες

άδικα τις κατηγορείτε,

μάθετε, εσείς, πως είστε η αιτία

ένοχες για όσα τις θαρρείτε.

 Απ’ τον επίμονό σας πόθο,

αν τύχει και παρασυρθούνε,

στην ατιμία αφού τις σπρώξτε,

τίμιες πώς θέτε να φανούνε; …

Λοιπόν, γιατί το φταίξιμό σας

σας τυραγνεί κι ας μην το λέτε:

δε θέτε αυτό που ‘χετε φτιάξει;

φτιάχτε μας τότε όπως μας θέτε…

 Την αντρικήν αλαζονεία

θα πολεμώ όσο τίποτ’ άλλο,

γιατί με υποσχέσεις και βία

σμίγετε κόσμο, σάρκα, διάολο.

Μετ. Ηλίας Ματθαίου

Ήταν αφιερωμένη στη συγγραφή θεολογικών και επιστημονικών συγγραμμάτων αλλά και ποιημάτων, εκκλησιαστικών και ερωτικών. Σύμφωνα με τη Ρίτα Μπούμη Παπά, η Σορ Χουανίτα θεωρείται «μια φωνή που ερμηνεύει πνευματικά και καλλιτεχνικά τον λυγμό αιώνων της Λατινικής Αμερικής».

 

Όπως γράφει ο Οκτάβιο Πας, ήταν μορφή μοναχική, αναποφάσιστη και μειδιώσα˙ κινήθηκε ανάμεσα σε δύο φέγγη, έχοντας επίγνωση της δυαδικότητας της φύσης της και του ακατόρθωτου του έργου της. Η σιωπή, λέει η ίδια, κατοικείται από φωνές. Με το έργο της εκφράζει και καταξιώνει την αποικιακή κοινωνία, με τη σιωπή της την καταδικάζει.[iii]

Υπήρξε ο αληθινός οδηγός της καλλιτεχνικής ζωής του μεξικανικού 17^ου αιώνα αλλά και η πρώτη γνήσια φωνή της αμερικανικής ηπείρου.^[iv]

Αγάπης βάσανα

Του αχάριστου που μ’ αποφεύγει τον έρωτα ζητώ˙

αιώνιο δίνω έρωτα σ’ όποιον με ταπεινώνει

Κι αυτόν που μ’ αγαπά τρελά περιφρονώ.

 

Όπου ζητήσω αγάπη βρίσκω διαμάντι. Κ’ είμαι

διαμάντι για όποιον με πάθος μ’ αγαπά

όταν γι’ αγάπη με σκοτώνουν θριαμβεύω,

σκοτώνω αυτόν που με τον πόνο μου γελά.

 

Πονά η καρδιά μου σαν την αγάπη μου πουλώ.

Πληγώνεται η περηφάνεια μου αγάπη σαν ζητώ

κι έτσι ο πόνος μου πια δεν αποκοιμιέται.

 

Ωστόσο σ’ ένα σχέδιο στέκομαι σταθερή˙

Να ‘μαι σ’ όποιον δε μ’ αγαπάει αγαπητή

και λάφυρα κεινού που μ’ απαρνιέται.

Μετ. Ρίτα Μπούμη Παπά

Ο 19ος αιώνας, ήταν ο αιώνας της ρήξης αλλά και της δημιουργίας νέων δεσμών με μια άλλα παράδοση, με την παράδοση του ευρωπαϊκού ορθολογισμού. Η λογοτεχνία επηρεάστηκε αποφασιστικά από τις κοινωνικές και πολιτικές αλλαγές που έφεραν τα μεγάλα απελευθερωτικά κινήματα π.χ. ο αγώνας της Ανεξαρτησίας του Μεξικού το 1821. Σημαντικοί συγγραφείς αυτής της περιόδου είναι ο φιλόλογος και ιστορικός Χοακίν Γκαρσία Ικαζμπαλσέτα καθώς και ο ποιητής, δημοσιογράφος, δικηγόρος, φιλελεύθερος πολιτικός Ιγνάσιο Ραμίρεζ ο επονομαζόμενος «νεκρομάντης» ο οποίος, επί της προεδρίας του Μπενίτο Χουάρες, δημιούργησε την Εθνική Βιβλιοθήκη και ενοποίησε την πρωτοβάθμια εκπαίδευση. Η Μεταρρύθμιση θεμελίωσε ένα Μεξικό αποκομμένο από το παρελθόν του. Ο οξυδερκής Ραμίρεζ γράφει γι’ αυτή την αναπόφευκτη μητροκτονία:

Μητέρα φύση άνθη δεν έχει πια ο δρόμος

που το δισταχτικό μου βήμα ακολουθεί.

Γεννήθηκα δίχως ελπίδα, δίχως φόβο

Σε σε γυρνάω χωρίς φόβο, χωρίς ελπίδα.

Η εποχή αυτή σηματοδοτεί τη γέννηση του μεξικανικού ρομαντισμού. Στην ποίηση διακρίθηκαν ο σκεπτικιστής Μανουέλ Γκουτιέρρες Νάχερα με το πικρό του χιούμορ, ο μυστικιστής Αμάδο Νέρβο, ο Ενρίκε Γκονσάλες Μαρτίνες που επηρεάζεται από την ποίηση του Νικαραγουανού Ρουμπέν Δαρίο, ο Χοσέ Χουάν Ταμπλάδα, πρόδρομος της μοντέρνας ποίησης, ο Ραμόν Λόπες Βελάρδε που εγκαινίασε τη σύγχρονη ποίηση και ο μοντερνιστής Κάρλος Πελισέρ, με το έργο του να αποπνέει έντονη φυσιολατρία και αισθησιασμό.

Αμάδο Νέρβο (1870-1919)

 

Ο Juan Crisóstomo Ruiz de Nervo γεννήθηκε στην Πόλη του Μεξικού και σπούδασε νομικά. Ήταν ποιητής, δημοσιογράφος, εκπαιδευτικός και διπλωμάτης - πρέσβης του Μεξικού στην Αργεντινή και την Ουρουγουάη. Η γλωσσομάθειά του και τα ταξίδια σε πολλές χώρες του επέτρεψαν να αποκτήσει ευρεία μόρφωση χωρίς να επηρεαστεί η θρησκευτικότητα που κληρονόμησε από τη φανατικά ρωμαιοκαθολική οικογένειά του.

Φίλος και οπαδός του Ρουμπέν Δαρίο[v] που τον είχε ονομάσει «καλόγηρο της τέχνης». Η ποίησή του ήταν γνωστή για τον μυστικισμό της και την αγάπη προς τη θρησκεία (Χριστιανισμό και Ινδουισμό). Πέρασε τα πρώτα χρόνια του εικοστού αιώνα στην Ευρώπη, ιδιαίτερα στο Παρίσι, όπου διετέλεσε ακαδημαϊκός ανταποκριτής της Academia Mexicana de la Lengua. Το σημαντικότερο έργο του είναι Η ασάλευτη αγαπημένη (La Amada Inmóvil). Η φυσική ρομαντική του κλίση τον προσέλκυσε σε μια ατμόσφαιρα μυστικιστική, αισθησιακή, χρωματισμένη μ’ έναν αόριστο φαταλισμό, που ξεχωρίζει την ποίησή του από άλλες του ισπανο-αμερικανικού λυρισμού.

Στην Ελεωνόρα

Η καπελίνα μαύρη σαν φτερούγα

σε κάνει ένα μυστήριο, ένα ίσως,

σαν πένθιμο ποτέ, σαν ένα αντίο!

Μα κάτι έχεις πιο μαύρο: τα δυο μάτια!

 

Τα μάτια σου δυο σκεφτικοί είναι μάγοι,

δυο σφίγγες που σε ψάχνουν στο σκοτάδι,

δυο αινίγματα γλυκά. Μα είν’ ακόμα

κάτι απ’ όλα πι’ όμορφο: το στόμα.

 

Το στόμα σου, το στόμα σου, πλασμένο

απ’ το θεό για έρωτα που καίει,

να δένει ερωτικά και να δροσίζει,

Μα είναι κάτι πι’ όμορφο: η ψυχή σου!

 

Η φρόνιμη, σιωπηλή πάντα ψυχή σου,

με τις βαθιές σαν θάλασσα αγάπες

γλυκές, ζεστές… Μα είν’ ωστόσο κάτι

ακόμα πιο βαθύ: ο βραδινός σου ύπνος.

Μετ. Ρίτα Μπούμη Παπά

Ο Νέρβο αναφέρεται ως ένας από τους σημαντικότερους Μεξικανούς ποιητές του 19ου αιώνα. Έχει πάρει τη θέση του στο Rotonda de las Personas Illustres του Panteón de Dolores. Και το Διεθνές Αεροδρόμιο Amado Nervo, το κύριο αεροδρόμιο στην πολιτεία του Μεξικό Nayarit, πήρε το όνομά του από αυτόν. 

Πάτσι

Πολύ κοντά στο σούρουπό μου,
να έχεις την ευλογία μου, ζωή,
γιατί ποτέ δε μου έδωσες
ούτε ελπίδα που ναυάγησε,
ούτε μόχθο χωρίς αποτέλεσμα
ούτε πόνο χωρίς λόγο.
Γιατί βλέπω στο φινάλε
του κακοτράχαλου δρόμου μου
πως ήμουν εγώ ο αρχιτέκτονας
του δικού μου πεπρωμένου.
Και ότι αν τρύγησα το μέλι
ή τη χολή των πραγμάτων,
ήταν γιατί σε αυτά εναπόθεσα
γευστική χολή η μέλι:
Όταν φύτεψα τριανταφυλλιές
πάντα έδρεψα τριαντάφυλλα .
Σίγουρα, τη θαλερότητα μου
θα ακολουθήσει χειμωνιά:
όμως εσύ δεν μου είπες
πως ο Μάης θα ήταν αιώνιος!
Μακρές βρήκα αναμφίβολα
τις νύχτες του πόνου μου·
ωστόσο εσύ δεν μου 'ταξες
μόνον ωραίες νύχτες·
Και αντίθετα ήταν μερικές
όλο άγια γαλήνη…
Αγάπησα, αγαπήθηκα,
το πρόσωπό μου χάιδεψε ο ήλιος.
Ζωή, τίποτα δε μου χρωστάς!
Ζωή είμαστε πάτσι!!

Μετ. Βάσω Χρηστάκου

 

Χοσέ Χουάν Ταμπλάδα [1871-1945]

 

Ο Χοσέ Χουάν Ταμπλάδα ήταν ποιητής, δημοσιογράφος, τεχνοκριτικός και διπλωμάτης. Έζησε στην ακμή του μοντερνισμού και με το έργο του συνέβαλε στη λεκτική κάθαρση και την εκφραστική σύνθεση λαμβάνοντας προδρομική θέση στη μοντέρνα μεξικανική ποίηση. Έγραψε επίσης, καλλιγράμματα/ιδεογραφικά ποιήματα, την ίδια περίοδο όπως και ο Απολλιναίρ, στο βιβλίο του Λι Πο και άλλα ποιήματα.

Εναλλασσόμενο νοτούρνο

Χρυσαφιά νύχτα της Νέας Υόρκης

        Κρύα ντουβάρια απ’ άσπρο ασβέστη

Rector’s σαμπάνια φοξτρότ

Σπίτια βουβά και γερές γρίλιες

Γυροφέρνοντας το βλέμμα

Πάνω απ’ τις σιωπηλές τις στέγες

Η ψυχή η μαρμαρωμένη

Του φεγγαριού οι ξέθωροι γάτοι

Σαν τη γυναίκα του Λωτ

Και μολαταύτα

είν’ ένα και μόνο

στη Νέα Υόρκη και στην Μπογκοτά

Το φεγγάρι!

Μετ. Ηλίας Ματθαίου

Το 1890 ταξίδεψε στην Ιαπωνία. Εκεί γνώρισε τα χάι κάι τα οποία προσπάθησε να ενσωματώσει στην ποίησή του. Το χάικάι ή χαϊκού είναι ιαπωνική ποιητική μορφή με σημαντικό εκπρόσωπο τον Ματσούο Μπασό. [εδώ το περίφημο «Χαϊκού του βατράχου»: παλιά λίμνη/ ένας βάτραχος μέσα πηδά/ήχος νερού].

Η πρώτη του απόπειρα στο χάι κάι ήταν η συλλογή Μια Μέρα που κυκλοφόρησε το 1919 με ζωγραφιές που έκανε ο ίδιος σε εικόνες με κυκλική μορφή.

Ι

Τρυφερή ιτιά,

σχεδόν χρυσή, σχεδόν κεχριμπαρένια

σχεδόν φως …

ΙΧ

Η πυγολαμπίδα κάτω

απ’ το δέος τ’ ουρανού παραληρεί

τον ψαλμό της στο μοναχικό αστέρι.

ΧΙ

Θάλασσα η μαύρη νύχτα,

το σύννεφο ένα κέλυφος,

το φεγγάρι ένα μαργαριτάρι.

 Συλλογή: Χάι-κάι μιας μέρας˙ μετ. Βασίλης Καραβίτης. Πηγή: Λαϊνά, 36-37

Ιστορικά, ο Ταμπλάδα είναι ο πρώτος που εισήγαγε το χαϊκού στην Ισπανική γλώσσα και την Ισπανόφωνη λογοτεχνία. Έχει κυκλοφορήσει και στα ελληνικά η συλλογή του με τίτλο Τα πρώτα Ισπανικά Χαϊκού σε μετάφραση του Βασίλη Λαλιώτη [Εκδόσεις Bibliotheque].

Ι        

Το πολύχρωμο μανιτάρι θυμίζει

το παρασόλι

κάποιου γιαπωνέζικου βατράχου

VI

Ο μικρόσωμος πίθηκος μ’ ατενίζει…

θα ‘θελε κάτι να μου πει

που υπερβαίνει το νου του.

IX

Χτυπημένη απ’ το ηλιακό σύστημα

η γυάλινη θάλασσα

θρυμματίζεται…

Συλλογή: Χάι-κάι του ανθοδοχείου  ˙ μετ. Βασίλης Καραβίτης. Πηγή:Λαϊνά 38-39

 

Μαζί στου σούρουπου την ώρα

Πετάν του εσπερινού οι νότες,

Συλλογή: Χάι Κάι ˙μετ. Ηλίας Ματθαίου. Πηγή: Ματθαίου 75

Κάρλος Πελισέρ [1899-1977]

 

Ένας από τους σημαντικούς ποιητές του μοντερνισμού, με το έργο του να αποπνέει έντονη φυσιολατρία και αισθησιασμό. Ο Κάρλος Πελισέρ ήταν παθιασμένος ταξιδευτής και ποιητής των περίκλειστων χώρων, τραγούδησε επίσης για τα μεγάλα ποτάμια της χώρας του, τα δάση και τον ήλιο της επηρεάζοντας και τον Οκτάβιο Πας. Ήταν γνωστός για τη συναισθηματική του ποιητική έκφραση.

Μέλος της Μεξικανικής Ακαδημίας της Γλώσσας και πρόεδρος των Λατινοαμερικάνων συγγραφέων που είχαν έδρα τους εκείνη την εποχή τη Ρώμη. Ο νομπελίστας Μεξικανός ποιητής έγραψε γι’ αυτόν «Μεγάλος ποιητής ο Πελισέρ, μας έμαθε να βλέπουμε τον κόσμο με άλλα μάτια και, κάνοντάς το αυτό ο ίδιος, άλλαξε την μεξικανική ποίηση».

Ας κλείσει εκείν’ η πόρτα

Ας κλείσει εκείν’ η πόρτα
που δε μ’αφήνει μοναχό με τα φιλιά σου.
Ας κλείσει εκείν’ η πόρτα
απ’ όπου ανθοί και κάμποι κι ήλιοι θένε να μας δουν.
Εκείν’ η πόρτα απ’ όπου
μπαίνει των κιόνων ο γαλανός ασβέστης
να κοιτάξει σαν παιδιά ζαβολιάρικα
το δείλιασμα των δυο χαδιών μας
που δεν προσφέρονται με πόρτα έτσι ανοιχτή…

Για γαλήνιες αιτίες
περνάμε ώρες πολλές με πόρτα ορθάνοιχτη.
Και ριψοκίνδυνο είναι να δίνουμε φιλιά,
να σφίγγουμε τα χέρια, ακόμα-ακόμα
να κοιταζόμαστε στα μάτια, ακόμα-ακόμα
να σωπαίνουμε νομιμόφρονα…

Τη νύχτα ωστόσο
ρίχνεται η πόρτα πάνω στον εαυτό της
και κλειεί τόσο τυφλά και φωτεινά
που σ’ ολάνοιχτο, εσύ κι εγώ, νιώθουμε κάμπο,
μαζεύοντας θωπείες καθώς πετράδια
κρυμμένα μες στη νύχτα με περβόλια
ακουμπισμένα στων βουνών τα γόνατα,
μα μόνοι εσύ κι εγώ.
Το αρρωστιάρικο ημίφως,
σμίγοντας τα κορμιά μας, λεηλατεί
την ανέκδοτη τρυφερότητά μου,
τη δύναμη των μπράτσων που όλο γλύκα
σε λυγίζουν, το αχόρταγο φιλί
που ρουφιέται μες στο ίδιο
και στο χώρο του λευτερώνει
το μικρό με τις άπειρες διαστάσεις.

Καλή μας πόρτα που μας συνοδεύεις
στην ευτυχία μας κλειστή. Τα σφάλματά σου
ειν’ ο λυτρωμός απ’ τις δυο ετούτες φυλακές^•
η δραπέτευση των δύο πανομοιότυπων
βημάτων που πηδάν στο σύννεφο
απ’ όπου επιστρέφει κανείς το πρωί.

Μετ. Ηλίας Ματθαίου

Πηγές:

·        Λατινοαμερικανική λογοτεχνία. Διαβάζω, τ. 59

·        Ματθαίου, Ηλίας. Ποίηση Ισπανόφωνης Αμερικής (1882-1970) από τον Χοσέ Μαρτί έως τον Οκτάβιο Πας με δείγματα προκολομβιανής ποίησης (Αζτέκων και Μάγια). Γνώση, 1987 (Ξένη ποίηση, 8).

·        Μπούμη, Ρίτα και Νίκος Παπάς, Μεξικό. Στο: Νέα παγκόσμια ποιητική ανθολογία, Διόσκουροι, χ.χρ. τ.Ε, σ. 2245-2249.

·        Οκτάβιο Παζ, Η πέτρα του ήλιου & άλλα ποιήματα. Μετάφραση Τάσος Δενέγρης. Ίκαρος, 1993.

·        Οctavio Paz, Ηλιόπετρα, Παράρτημα Κώστας (το ποίημα για τον Κ. Παπαϊωάννου). Δίγλωσση έκδοση. Εισαγωγή, μετάφραση, επίμετρο Κώστας Κουτσουρέλης. 2^η έκδ. Gutenberg, 2015.

·        Οκτάβιο Πας, Ο λαβύρινθος της μοναξιάς. Μετάφραση Ντιάνα Μπόμπολου, επίμετρο Βίκτωρ Ιβάνοβιτς. 2^η έκδ. Αλεξάνδρεια, 1997.

·        Οctavio Paz, Ποιήματα. Μετάφραση, εισαγωγή Μάγια Μαρία Ρούσσου. Ηριδανός, 1986.

·        Χατζημαρή Στέλλα, Η ποίηση των Ινδιάνων. Στο: Φιλαναγνωσία στο Μαρούσι, https://lesxianagnosismaroussi.blogspot.com/2018/09/blog-post.html.

 

 

---

[i] Οκτάβιο Πας, Ο λαβύρινθος της μοναξιάς, σ. 33.

[ii]Ξοτσι-κέτσαλ είναι η θεά των λουλουδιών και της αγάπης [κέτσαλ είναι ιερό πουλί που έχει δώσει το όνομά του και σε θεούς. Είναι  εξωτικό πουλί  της Κεντρικής  Αμερικής,  με πολύχρωμο  φτέρωμα  και ελικοειδή  ουρά].

[iii] Οκτάβιο Πας, Ο λαβύρινθος της μοναξιάς, σ. 159.

[iv] Ρίτα Μπούμη & Νίκος Παπάς, Μεξικό. Στο: Νέα παγκόσμια ποιητική ανθολογία, Διόσκουροι, χ.χρ. τ.Ε, σ. 2245.

[v]Ο Ρουμπέν Δαρίο ήταν Νικαραγουανός ποιητής που εγκαινίασε το ισπανοαμερικανικό λογοτεχνικό ρεύμα του μοντερνισμού. Αποτέλεσε έναν από τους σημαντικότερους ισπανόφωνους ποιητές και είναι γνωστός με το προσωνύμιο "πρίγκιπας των ισπανικών γραμμάτων».