«Αόρατες πόλεις» του Ίταλο Καλβίνο - παρουσίαση Φωτεινή Τσετσώνη

 «Είναι φορές που μου φαίνεται ότι η φωνή σου έρχεται σε μένα από μακριά, ενώ εγώ είμαι φυλακισμένος σ’ ένα φανταχτερό και αβίωτο παρόν, στο οποίο όλες οι μορφές της ανθρώπινης συμβίωσης έφτασαν στα άκρα του κύκλου τους και κανείς δεν μπορεί να φανταστεί ποιες νέες μορφές θα πάρουν. Και ακούω από τη φωνή σου τις αόρατες αιτίες για τις οποίες οι πόλεις ζούσαν, και για τις οποίες, ίσως, μετά το θάνατό τους, θα ξαναζήσουν».  (Αόρατες  Πόλεις σ.168)

Italo Calvino, Le citta invisibili, Einaudi, 1977.

Από το 1967 ο Καλβίνο έχει εγκατασταθεί στο Παρίσι. Οι Λογοτεχνικές του αναζητήσεις συμπορεύονται πάντοτε με τις κοινωνικές και πολιτικές  του αγωνίες για την εξέλιξη των ανθρώπινων κοινωνιών. Το  περιβάλλον του Παρισιού με όλα τα νεώτερα ρεύματα σκέψης και τις κοινωνικές διεργασίες τροφοδοτεί την δημιουργικότητά του. Σ’ αυτές τις συνθήκες γεννήθηκαν οι «ΑΟΡΑΤΕΣ ΠΟΛΕΙΣ».

Γράφει ο ίδιος: «Το βιβλίο γεννήθηκε κομμάτι- κομμάτι, με διαλείμματα που μερικές φορές ήταν μεγάλα, σαν ποιήματα που έριχνα στο χαρτί ακολουθώντας τις πιο διαφορετικές εμπνεύσεις». Διαμορφώθηκαν έτσι σταδιακά οι ιστορίες 55 πόλεων με ονόματα γυναικεία αντλημένα από την Ελληνορωμαϊκή  παράδοση και από αυτήν της Ανατολικής Μεσογείου (Η Αγλαύρα, η Αρμίλα, η Οκταβία, η Ζηνοβία, η Βερενίκη κλπ.).  

Joe Kuth, Valdrada , 2014 [https://zeldawasawriter.com/blog/2017/06/le-citta-invisibili-activia/]

Δεν είναι «εύκολο» βιβλίο οι Αόρατες Πόλεις. Αν αποφασίσεις όμως να αφοσιωθείς λίγες ώρες σ’ αυτό, μπορεί να νιώσεις ότι βρίσκεσαι σε μια αίθουσα γεμάτη με πίνακες ζωγραφικής ή ότι ακούς έναν παραμυθά-ραψωδό να αφηγείται την ιστορία του κόσμου ή ότι βρίσκεσαι σε ένα διάλογο φιλοσόφων ή ότι χάνεσαι στα σοκάκια μιας πόλης που την ξέρεις και δεν την ξέρεις.

Ο τίτλος κινεί εξ αρχής το ενδιαφέρον. Γιατί αόρατες πόλεις;  Διαβάζοντας το βιβλίο μπορούμε να κατανοήσουμε την επιλογή του συγγραφέα: πρώτον, ο ίδιος δηλώνει ότι πρόκειται για «πόλεις που δεν υπάρχουν σε κάποιο χάρτη, είναι  επινοημένες πόλεις» γέννημα του Λόγου και της Φαντασίας, της έρευνας και της Μνήμης. Δεύτερον, οι πόλεις του Καλβίνο δεν είναι τόσο όσα βλέπουμε (κτίσματα, δρόμοι, έργα υποδομής κλπ). Είναι κυρίως όσα δεν βλέπουμε με  το μάτι (το καθ ύλη αρμόδιο αισθητήριο όργανο), είναι οι ιδέες, οι επιθυμίες, οι ανταλλαγές νοημάτων, οι ατομικοί και συλλογικοί φόβοι, τα όνειρα και οι ψευδαισθήσεις, οι κοινωνικές διεργασίες, όλα εκείνα που αντιλαμβανόμαστε με αυτό που λέμε αφηρημένη σκέψη. «οι πόλεις όπως και τα όνειρα είναι χτισμένες με επιθυμίες και φοβίες, παρότι το νήμα που τις συνδέει είναι μυστικό...»(σ.66)

Μπορούν, επίσης, να ονομαστούν «Αόρατες», επειδή είναι «απίθανες»: Υπόγειες ή εναέριες που νικούν τη βαρύτητα (Βαυκίδα), άδειες ή κορεσμένες πόλεις (Λεονία), Λεπτές ή Κρυφές πόλεις (Βερενίκη), συνιστούν δομές πόλεων που μπορούν να γίνουν νοητές μόνο σε ένα φανταστικό ή υπερβατικό επίπεδο. Ανάλογα παραδείγματα πόλεων έχουμε στη αρχαία ελληνική γραμματεία, π.χ την «Νεφελοκοκυγυία» στους «Όρνιθες» του Αριστοφάνη και την πόλη των Ιδεών στον «Φαίδωνα» του Πλάτωνα. Με τα μοτίβα που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας (ονομασίες, κατηγορίες, περιγραφές αποδεκτές σε επίπεδο Ονείρου), επιτυγχάνει να οπτικοποιήσει τις αόρατες πόλεις και εν τέλει να τις κάνει «Ορατές»!

Matt Kish, Seeing Calvino, 2014. https://artasillumination.wordpress.com/tag/joe-kuth/

Ο Καλβίνο  εντάσσει τις περιγραφές των πόλεων στο ακόλουθο αφηγηματικό πλαίσιο: Ο Μάρκο Πόλο, κατ’ εντολή του αυτοκράτορα των Ταρτάρων, Κουμπλάι Χαν, επισκέπτεται πόλεις της αχανούς Αυτοκρατορίας και επιστρέφοντας του εξιστορεί -εν είδει ταξιδιωτικής αναφοράς- ό,τι είδε. Οι ιστορίες - περιγραφές των πόλεων εντάσσονται σε έντεκα κατηγορίες επινόησης του συγγραφέα (οι πόλεις και η μνήμη, οι πόλεις και το όνομα, οι λεπτές πόλεις κ.λπ), διαιρούνται σε εννέα Κεφάλαια και κάθε κεφάλαιο ανοίγει και κλείνει με συνάντηση και διάλογο μεταξύ του Μ. Πόλο και του Κ. Χαν. Διαμορφώνεται, έτσι, μια Δομή συμμετρική η οποία υπηρετεί την ενότητα του έργου, του οποίου τα μέρη μπορούν να διαβαστούν και αυτοτελώς ή ο Αναγνώστης να κάνει τους δικούς του αναγνωστικούς συνδυασμούς. 

Η επιλογή των Προσώπων της αφήγησης είναι, κατά τη γνώμη μου, ευφυής. Κατ’αρχάς, και ο Μ. Πόλο και ο Μεγάλος Χαν είναι υπαρκτά ιστορικά πρόσωπα και με τη συμμετοχή τους οικοδομούν στο αφήγημα το αναγκαίο ρεαλιστικό υπόβαθρο. Πιο σημαντικό είναι το γεγονός ότι ο Βενετσάνος εξερευνητής-αφηγητής είναι για όλους μας ο συγγραφέας του «βιβλίου των θαυμάτων του κόσμου - Τα ταξίδια του Μ. Πόλο».  Άρα, δεν μας ξενίζει ούτε η περιγραφική του δεινότητα, ούτε η στοχαστική του διάθεση. Είναι ο ταξιδευτής συγγραφέας με τη μεγάλη εμπειρία που μπορεί να αντιλαμβάνεται τη φύση κάθε πόλης, απομονώνοντας τα συστατικά στοιχεία και την ιδιαίτερότητά της. Ο Κ. Χαν τον εμπιστεύεται απόλυτα... «Μονάχα στις αναφορές του Μ.Π. κατόρθωνε να διακρίνει πίσω από πύργους και Τείχη προορισμένους να καταρρεύσουν, το φιλιγκράν ενός σχεδίου τόσο λεπτού, ώστε να ξεφεύγει από το δάγκωμα των τερμιτών» (σελ.22).

Ο Κ. Χαν, τώρα, ο αποδέκτης των εξιστορήσεων και συνομιλητής του Μ. Πόλο, παρουσιάζεται από τον Καλβίνο στοχαστικός, με πνευματικές αναζητήσεις και μελαγχολική διάθεση, γιατί, αν και πανίσχυρος ηγεμόνας, έχει συνείδηση ότι η φθορά είναι αναπόφευκτη και πως «ο θρίαμβος κατά κάθε Αντίπαλου βασιλιά μας μετατρέπει σε κληρονόμους της ατέρμονης καταστροφής τους» (σ.22) . Οι συζητήσεις γίνονται σε κλίμα διανοητικής εγρήγορσης και σιωπηλού διαλογισμού χωρίς να λείπει το γόνιμο στοιχείο της αμφισβήτησης από τον αποδέκτη  των γοητευτικών ιστοριών… Γι’ αυτό επιστρατεύονται ποικίλα μέσα προσέγγισης της γνώσης: Η νοηματική γλώσσα και η γλώσσα των συμβόλων, η φαντασία και το όνειρο, ο ορθός λόγος και η παρατήρηση, οι χάρτες, το παιχνίδι και, πάνω από όλα βέβαια, ο Διάλογος, ως έκφραση του συλλογικού στην αναζήτηση…

Ένα ταξίδι στις Αόρατες Πόλεις του Ίταλο Καλβίνο, ΑΚΤΟ Gallery

[https://akto.gr/taxidi-stis-aorates-poleis-toy-italo-k/]  

Με αυτές τις αφηγηματικές επιλογές του ο συγγραφέας δημιούργησε τις συνθήκες, ώστε με άνεση να εκφράζεται και μέσα από τον Μ. Πόλο και μέσα από τον Κ. Χαν και, παράλληλα, να εντάξει στα θέματα του έργου τον ρόλο της Λογοτεχνίας στο συλλογικό γίγνεσθαι, θέμα που τον είχε απασχολήσει. Στις «Αόρατες Πόλεις», λοιπόν, ο Ίταλο Καλβίνο αξιοποιώντας τα λογοτεχνικά εργαλεία επιχειρεί μια διερεύνηση του κόσμου και δημιουργεί ένα νέο Άτλαντα πόλεων που μπορούν να λειτουργήσουν ως σύμβολα τόσο του ατομικού και συλλογικού ασυνειδήτου όσο και της πολυπλοκότητας  της ανθρώπινης ύπαρξης στην ιστορική της πορεία. Παράλληλα, η Λογοτεχνία, με τις λέξεις κρατάει ζωντανή τη μνήμη μιας πόλης, άρα λειτουργεί και ως αντίδοτο στη φθορά και ως φορέας βιωμένης εμπειρίας -γνώσης. 

[https://www.italianostragenova.org/citare-calvino-prima-parte/]

Πολλά είναι τα θέματα που τίθενται στο έργο: η Φύση και ο τεχνικός πολιτισμός, η Θρησκεία, οι ανθρώπινες σχέσεις και το Δίκαιο, η Ειρήνη και ο Πόλεμος κ.ά.  Ενδεικτικά θα αναφερθώ στην ανάδειξη της αντιφατικότητας και της αβεβαιότητας στη ζωή:

Ο Μεγάλος Χαν, σοφά, μπορούμε να πούμε, βλέποντας «τα φτωχά καλυβοχώραφα της Αυτοκρατορίας και τους βάλτους στους οποίους δύσκολα μεγάλωνε το ρύζι…» σκέφτεται ότι πρέπει να «μεγαλώσει προς τα μέσα (η αυτοκρατορία)». Πολύ σύντομα, όμως, η αυτοκρατορία «βουλιάζει» κάτω από το βάρος της υπερανάπτυξης και ο Αυτοκράτορας αρχίζει να ονειρεύεται τις «ελαφρές πόλεις»…. Επίσης, στον πυρήνα της Βερενίκης, της πόλης του Δικαίου, υπάρχει αφανής ο σπόρος της αδικίας.

Η κατανόηση της πραγματικότητας, λοιπόν, και η διαπραγμάτευση δρόμων συνεννόησης είναι επίσης δύσκολη υπόθεση και γιατί ο άνθρωπος ως άτομο έχει πεπερασμένες δυνατότητες και γιατί «οι εναλλακτικές λύσεις του παιχνιδιού είναι αδυσώπητες με την πολλαπλότητά τους» -όπως συνειδητοποίησε ο Κ. Χαν παίζοντας σκάκι σ.153- και γιατί ο καθένας βλέπει τον κόσμο ανάλογα με τη «Βενετία» (τα βιώματα) που κουβαλά μέσα του. (σελ.112).

Εύλογη, επομένως, η αγωνία του Κ. Χαν και η αμφισβήτηση της αξίας των αποστολών του ταξιδιού του Μ.Πόλο που μπορεί να αποδοθεί με το ερώτημα: «Αν έτσι έχουν τα πράγματα, αν είναι τόσο χαοτικά, τότε προς τι το ταξίδι;». 

[https://elisavetchavre.gr/love-it/painting/85-octavia-empneysmeni-apo-tis-aorates-poleis-toy-italo-calvino] 

Ο Μ. Πόλο όμως και, μέσω αυτού, ο Καλβίνο έχουν απάντηση:

«Το αλλού είναι ένας αντίστροφος καθρέπτης. Ο ταξιδιώτης αναγνωρίζει το λίγο που είναι δικό του ανακαλύπτοντας το πολύ που ποτέ δεν είχε και ποτέ δεν θα έχει.» σελ.48

Η εικόνα του ταξιδιώτη για το παρελθόν αλλάζει ανάλογα με τη διαδρομή που διανύει και τις εμπειρίες που αποκτά. Γιατί, το ταξίδι τού δίνει τη δυνατότητα να συνειδητοποιήσει επιλογές που δεν έκανε.(σ. 49). Σε άλλο σημείο, επίσης, μιλώντας για την αξία του «ταξιδιού» αναφέρει:

«Ο σκοπός των εξερευνήσεών μου είναι αυτός. Παρατηρώντας τα ίχνη ευτυχίας που ακόμα διακρίνονται, μετρώ την σπανιότητά τους. Αν θέλεις να μάθεις πόσο σκοτάδι έχεις γύρω σου, πρέπει να ακονίσεις το βλέμμα στα αδύναμα μακρινά φώτα.» σ.81 

Με βάση, έστω, αυτά τα αποσπάσματα μπορούμε να πούμε πως στον Ι. Καλβίνο το ταξίδι στις τόσες Πόλεις λειτουργεί κυρίως ως σύμβολο «της συνεχούς προσοχής και διάθεσης για μάθηση» και του αποτέλεσματός του, της Γνώσης, στην πολλαπλότητά της. σ.198. Ο «ταξιδευτής» θα βρεθεί σε πόλεις «που παρά τις αλλαγές εξακολουθούν να δίνουν μορφή στις επιθυμίες και τα όνειρα των ανθρώπων» αλλά και σε Πόλεις που υπάρχει το χάος, η κόλαση. Πόλεις όπως η Ιπαθία ,όπου ο κήπος με τις μανόλιες δεν μπορεί να κρύψει το θλιβερό θέαμα των «γυναικών που είχαν αυτοκτονήσει με μια πέτρα στο λαιμό» στη γαλάζια λιμνοθάλασσα. Θα καταλάβει ότι «δεν είναι οι ασταθείς ομίχλες της μνήμης ούτε η στεγνή διαφάνειά τους αυτή που δημιουργεί μια κρούστα πάνω από την πόλη, αλλά τα αποκαΐδια από τις καμένες ζωές, το φουσκωμένο σφουγγάρι ζωϊκής ύλης που δεν κυλάει πια…»

Και η γνώση αυτή, είναι ο μίτος της Αριάδνης  για την κατανόηση του συλλογικού γίγνεσθαι αλλά και την πιθανή οικοδόμηση  της «Τέλειας Πόλης». Γιατί η Ουτοπία του Καλβίνο θα χτιστεί «με θραύσματα και σινιάλα που κάποιος έστειλε χωρίς να ξέρει ποιος θα τα συλλέξει» σ.197-8. 

Εικονογράφηση του Γάλλου εικαστικού Gérard Trignac (1993) για την πόλη Οκτάβια. https://www.mutualart.com/Artwork/Book--Les-villes-invisibles-/0CE0B8F8B6F7A62EFDBA736C4D5E856E

Εν κατακλείδι, από το έργο αναδύεται μια στάση ζωής που προβάλλει τον Στοχασμό, το όραμα και τη συνεπή αναζήτηση ως φωτεινούς σηματοδότες, που έχουν τη δύναμη να ανασύρουν στην επιφάνεια και να κάνουν ορατό ό,τι συμβάλλει στο να ενώσουμε τη δική μας ζωή με τη ζωή των άλλων και να την κάνουμε υποφερτή σε έναν κόσμο που μοιάζει αβίωτος.

Το πιο σημαντικό, το αφήγημα είναι έργο υψηλής Λογοτεχνικής αξίας. Οι περιγραφές των πόλεων  με την πρωτοτυπία της σύλληψης και την ποιητική γραφή, με την απλότητα των εικόνων που η τέχνη και ο μόχθος του συγγραφέα τις κάνει στιβαρές και πολυσήμαντες, γοητεύουν και προσφέρουν υψηλή αισθητική απόλαυση και ελαφρύνουν την ψυχή του αναγνώστη παρά το βάρος του στοχασμού που φέρουν.   Προφανώς, δεν είναι τυχαίο το ότι αποτελεί πηγή έμπνευσης για αρχιτέκτονες και εικαστικούς.

Η μετάφραση του Ανταίου Χρυσοστομίδη είναι εξαιρετική! 

Αόρατες πόλεις εμπνευσμένες από το βιβλίο του Ίταλο Καλβίνο και δημιουργημένες με πρόγραμμα τεχνητής νοημοσύνης...https://youmedia.fanpage.it/gallery/ac/655e1bb0e4b0bf4d5d55c6f4?photo=655e1bdce4b0bf4d5d55c6f6 

Ο ΙΤΑΛΟ ΚΑΛΒΙΝΟ γεννήθηκε το 1923 στο Σαντιάγκο της Κούβας. Οι γονείς του Ιταλικής καταγωγής, γεωπόνος ο Πατέρας του κ Βοτανολόγος η μητέρα του, δραστηριοποιούνταν εκεί στην πειραματική γεωργία. Το όνομα Ίταλο, μάλιστα, οφείλεται στο γεγονός ότι η μητέρα του πίστευε ότι θα παρέμεναν για πολλά χρόνια στην Κούβα και ήθελε το παιδί της να «θυμάται τη γη των προγόνων του». Ωστόσο, ή οικογένεια επέστρεψε στην Ιταλία σύντομα, το 1925. Οι γονείς του επιστήμονες, με ιδιαίτερη αγάπη στη Φύση, ελεύθεροι διανοητές με πνεύμα κριτικής για τους θεσμούς σαφώς συνέβαλαν στη διαμόρφωση αντίστοιχων στοιχείων στην προσωπικότητά του.

Το 1941 αποφοίτησε από το  Λύκειο του Σαν Ρέμο και γράφτηκε στο Πανεπιστήμιο του Τορίνο, στη Γεωπονική Σχολή όπου δίδασκε ο Πατέρας του, πολύ σύντομα όμως αποσκίρτησε από την οικογενειακή παράδοση και το 1946 βρέθηκε φοιτητής στο τρίτο έτος της Φιλοσοφικής Σχολής επηρεασμένος και από τις εμπειρίες του στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου πολέμου. Συγκεκριμένα, μετά το 1943, όταν η Ιταλία συνθηκολόγησε, βρέθηκε χωρισμένη στα δύο και δέχτηκε την εισβολή των Γερμανικών στρατευμάτων, ο νεαρός Καλβίνο εντάχθηκε στις ένοπλες αντιστασιακές  δυνάμεις, ως μέλος των Ταξιαρχιών Γκαριμπάλντι. Η μύησή του στις επαναστατικές διαδικασίες τον έκανε να νιώσει ότι είχε «κλίση» περισσότερο για την ιστορία και τις κοινωνικές εξελίξεις παρά για τη φύση.

Έγινε μέλος του  Ιταλικού Κομμουνιστικού κόμματος το 1944, αρχικά όχι για λόγους τόσο Ιδεολογικούς όσο γιατί «οι κομμουνιστές ήταν τότε η πιο δραστήρια και οργανωμένη δύναμη», όπως αναφέρει.

Αργότερα βέβαια, η ένταξή του και η δράση του γίνεται συνειδητή και ενεργή (δημοσιογραφεί στην Ουνιτά και έως το 1967 διευθύνει το ιστορικό περιοδικό του ΙΚΚ Rinascita) και, παρά την κρίση στη σχέση του με την ιδεολογία και πρακτική των Κομμουνιστικών κομμάτων, ποτέ δεν έπαψε να συμμετέχει με όποιον τρόπο στον διάλογο για τις λύσεις στα προβλήματα που δημιουργούνται στα πλαίσια του καπιταλιστικού συστήματος οργάνωσης της κοινωνίας.

Στη λογοτεχνική του πορεία έπαιξαν ρόλο οι συγγραφείς Τσέζαρε Παβέζε και Έλιο Βιτορίνι. Ο πρώτος μάλιστα, τον έβαλε στο δρόμο της συγγραφής βιβλίων προς έκδοση… Έτσι, κυκλοφόρησε το 1947 το πρώτο του μυθιστόρημα «Το μονοπάτι με τις αραχνοφωλιές». Σ’ αυτό κυριαρχεί το στοιχείο του Ρεαλισμού αλλά από το 1950 και μετά, το στοιχείο του παραμυθιού και της Φαντασίας εισέρχεται δυναμικά στο έργο του. Αναφέρουμε, ενδεικτικά, την φανταστική τριλογία:  Ο Διχοτομημένος Ιπποκόμης, Ο Αναρριχώμενος Βαρώνος, Ο ανύπαρκτος Ιππότης.(1951-1958), Κοσμοκωμικά1965. Τα τελευταία ρεαλιστικά έργα του είναι οι νουβέλες Η ημέρα ενός εκλογικού αντιπροσώπου και η  Οικοδομική κερδοσκοπία (1963).

Από το 1960  ταξιδεύει, πολύ - «Δρομομανία» το λέει ο ίδιος: Αμερική, Ιαπωνία, Κούβα, Παρίσι. Στο Παρίσι, μάλιστα, θα εγκατασταθεί με την οικογένειά του από το 1967 και θα μείνει ως το 1980. Παρατηρεί, μελετά, έρχεται σε επαφή με σημαντικούς ανθρώπους της τέχνης και αρχίζει να πειραματίζεται σε νέες φόρμες. Ο Στρουκτουραλισμός και η λεγόμενη «Συνδυαστική Λογοτεχνία» εισάγουν το στοιχείο του μετα-μοντέρνου στη γραφή του. Το μεταμυθιστόρημά του, «Αν μια νύχτα του χειμώνα ένας ταξιδιώτης» (1979), είναι το τελευταίο που εκδόθηκε πριν τον θάνατό του.

Ο Καλβίνο καλλιέργησε πολλά είδη κειμένων: διήγημα, μυθιστόρημα, θεατρικά λιμπρέτα, παραμύθι, στοχαστικό δοκίμιο. κριτικές λογοτεχνικές, δημοσιογραφικά κείμενα κ.ά. θα ήταν παράλειψη να μην αναφέρουμε ότι επί 40, σχεδόν, χρόνια είχε την ευθύνη των εκδόσεων Eiunandi. Ο ίδιος ήταν «περήφανος» για το έργο του στον εκδοτικό χώρο.

Ο Δοκιμιακός στοχασμός του Καλβίνο απλώνεται σε πολλά θεματικά πεδία: Λογοτεχνία Βιομηχανία, Λογοτεχνία και επιστήμη, Προβλήματα από εφαρμογή διαφόρων ρευμάτων σκέψης κ.ά  Ενδεικτικά αναφέρεται η συλλογή δοκιμίων: «Με μια πέτρα από πάνω: Συζητήσεις για τη Λογοτεχνία και την κοινωνία.»1964.

Δυστυχώς, η συγγραφική του δραστηριότητα διεκόπη λόγω αιφνίδιου θανάτου τον Σεπτέμβριο του 1985.

Συνοπτικά, έχοντας στο νου μας το σύνολο του έργου του Ι. Καλβίνο, μπορούμε να του αποδώσουμε τον χαρακτηρισμό του Διανοούμενου, που αναμετριέται με τα προβλήματα της εποχής του και καταθέτει την άποψή του με έργα που διακρίνονται για την πρωτοτυπία της σκέψης και την εκφραστική αρτιότητα.

Η παρουσίαση και συζήτηση του μυθιστορήματος Αόρατες πόλεις του Ίταλο Καλβίνο σε μετάφραση Ανταίου Χρυσοστομίδη (Καστανιώτης, 2004) έγινε τη Δευτέρα 20 Ιανουαρίου 2025 στο Κέντρο Τέχνης και Πολιτισμού του Δήμου Αμαρουσίου.