Συζητώντας με τη Χαρά Ρόμβη τη συλλογή διηγημάτων «Σωτηρία» - Παρουσίαση Ηλιάνα Δημούτσου

 

Η συλλογή διηγημάτων Σωτηρία, είναι το πρώτο βιβλίο της Χαράς Ρόμβη που κυκλοφόρησε το 2023 από τις εκδόσεις Αντίποδες.

Έξι ιστορίες ανθρώπων, έξι λαϊκά πρόσωπα της μικροαστικής Αθήνας κυρίως, των δεκαετιών ‘80 ’90, μια εποχή που η ίδια ήταν παιδί. Γραμμένο την εποχή της κρίσης θέλοντας να διαφυλάξει «μνήμη που δεν έχει παραδοθεί εξ ολοκλήρου σε ωραιοποίηση, αλλά μάχεται ακόμα για την αναλογία συναισθημάτων», όπως λέει η ίδια σε συνέντευξή της.

Μέσα από τις ιστορίες των ηρώων του βιβλίου -Θεία, Σωτηρία, Βασίλης, Μαρίνα, Χριστίνα, Καπερναούμης- βρίσκουμε τις δικές μας τρυφερές μνήμες και φωτογραφίες της δικής μας ζωής. Είναι το συλλογικό μας παρελθόν.

Στην πρώτη ιστορία η Θεία με τα ανίψια της, θα περάσει ένα  καλοκαίρι στο χωριό τους για διακοπές, το οποίο θα καταλήξει σε τραγωδία.

Η Σωτηρία, που έφυγε από το χωριό της και ήρθε στην Αθήνα να ζήσει για να γλυτώσει από τη «γλωσσοφαγιά και τις κηδείες», σε μια βόλτα της στο νέο μεγάλο σούπερ μάρκετ της γειτονιάς της, ένα απόγευμα, θα συμβεί κάτι που μοιάζει με φάρσα.

Ο Βασίλης, 61 έτους παντρεμένος, με έναν γιο, διηγείται στον Μάριο, την ιστορία ενός μεγάλου έρωτά του, που τελείωσε, αλλά δεν έχει ξεχάσει ποτέ.

Η Μαρίνα που γνώρισε στα 17 της έναν άλλο έρωτα, και του αφιέρωσε ολόκληρη την ζωή της, μαθαίνοντας ότι την απατά, τον εκδικείται.

Η ιστορία της Χριστίνας, του κοριτσιού που λέει τα κάλαντα με τον ξάδερφό της Μάκη στη γειτονιά της. Η εγκατάλειψή της από τον εξάδελφό της, θα μετατραπεί σε μάθημα ζωής, κυρίως μετά την προσβολή που αισθάνθηκε από τους ενοίκους της έπαυλης που επισκέφθηκε. Όπως μας λέει η συγγραφέας, η ιστορία αυτή περιέχει αρκετά βιωματικά στοιχεία.

Η ζωή του νεοκόρου Καπερναούμη – Λιζέτα, αποκαλύπτεται μέσα από μια φωτογραφία βάπτισης στο χωριό του, όπου έχει επιστρέψει μετά από χρόνια στην Αθήνα. 

 

Το βιβλίο σε κερδίζει με την πρώτη ανάγνωση. Φέρνει στο προσκήνιο τις δεκαετίες ‘80 ’90, μια εποχή, όπου η Ελλάδα γνώρισε ευμάρεια και κοινωνική πρόοδο, αλλά και αλλαγές που προετοίμασαν τον ερχομό ενός δυσάρεστου μέλλοντος. Η γραφή είναι άμεση, οικεία, ανάλαφρη, καθημερινή και συγχρόνως εμβαθύνει (αιχμηρά), στην παρατήρηση των γεγονότων της εποχής. Μια εποχή ευμάρειας, εσωτερικής μετανάστευσης, αστυφιλίας και καταναλωτισμού. 

Στην θέση των παλιών σινεμά, φυτρώνουν τεράστια σούπερ μάρκετ και καφετέριες. Το σούπερ μάρκετ κυριαρχεί παντού, το συναντάμε στα πιο πολλά διηγήματα. Η Θεία εργάζεται λογίστρια σε ένα από αυτά. Η μητέρα της Χριστίνας επίσης εργάζεται στο σούπερ μάρκετ. Ο εγκλεισμός της Σωτηρίας γίνεται στο σούπερ μάρκετ, στον χώρο που σε ωθεί στη «λωτοφαγική δραστηριότητα της κατανάλωσης». Το μαγαζί του Βασίλη γίνεται καφετέρια με μεγαλύτερο νοίκι, για τον ιδιοκτήτη.

Καταναλωτισμός, ευμάρεια και αλλοτρίωση της εποχής. Η νέα τάξη των νεόπλουτων αρέσκεται στην επίδειξη.

«δεκατέσσερα αρνιά και ζωντανή ορχήστρα για το γλέντι» (σ.109).

«η Μάνα μου μας πήγε να αγοράσουμε μαγιό και καπέλο … Κάποια τα είχαμε ήδη, άλλα ήταν περσινά ή προπέρσινα. Εμείς για το καινούργιο καλοκαίρι τα θέλαμε όλα καινούργια. Κάθε μαγιό έχει το καλοκαίρι του. Μέχρι σήμερα το κρατάω αυτό» (σ.14).

«με είπε φτωχό παιδάκι, εμένα που έχω δικά μου δύο ποδήλατα… Που ο γονείς μου το βράδυ θα πάνε στα μπουζούκια σε μπροστά μπροστά τραπέζι» (σ.106).

Ηθικά διλήμματα, αναδεικνύουν  αξίες με τις οποίες μεγάλωσαν οι άνθρωποι της εποχής. «…έφτασε η στιγμή που ο Βασίλης έπρεπε να αποφασίσει. Βασίλη είπα μέσα μου την αγαπάς; όχι απλά την αγαπάς, τη Λατρεύεις. Και τι θα γίνει; εκεί ήταν, Μάριε το μεγάλο ζύγι το σκληρό. Το πόσο την αγαπούσα η καρδιά μου μόνο το ήξερε. Αλλά τι να έκανα; να ‘βαζα φωτιά πίσω να άφηνα γυναίκα και παιδί και να ‘λεγα μπάι μπάι γιατί ο Βασίλης αγάπησε; δεν ήταν μόνο το παιδί, και τη γυναίκα μου την υπολόγιζα, μη νομίζεις. Η Ξένια ήτανε τα πάντα. Ναι. έτσι ένοιωθα. Αλλά και το σπίτι μου τα πάντα ήτανε. Να τρελαθώ πήγαινα».

Οι πατριαρχικές αντιλήψεις των μεγαλύτερων έρχονται σε ρήξη με τις εξεγέρσεις των νεότερων: O πατέρας της Σωτηρίας, δεν την άφησε να πάει στο γυμνάσιο για να μη «γκαστρωθεί». Αργότερα, ο άνδρας της δεν την άφηνε να πάει να δουλέψει. Στο διήγημα Θεία, η 7χρονη αφηγήτρια επαναστατεί στον πατέρα της «τον κοίταξα μέσα στα μάτια και του λέω. Θα κάνω ό,τι θέλω και θα πάω όπου θέλω. Κι απόψε και για πάντα. Έτσι του είπα και δεν τον υπολόγισα ποτέ ξανά».

 

Οι πρώτοι Αλβανοί μετανάστες αντιμετωπίζονταν ως η ρίζα κάθε κακού, ενώ η εμφάνιση του AIDS παρόξυνε την ομοφοβικό ρατσισμό… «Στους ανθρώπους του χωριού ο Καπερναούμης ήταν ανεπιθύμητος. Οι γυναίκες δεν πήγαιναν πρόσφορα στην εκκλησία με τον φόβο ότι ο παππάς θα άφηνε τον Καπερναούμη να τα κόψει. Τα κεριά οι περισσότεροι τα παίρνανε με μια χαρτοπετσέτα. Ούτε στην θεία κοινωνία πλησίαζε κανείς να μεταλάβει. Όποιος με βλέπει εδώ στο χωριό με ρωτάει αν η αρρώστια του Καπερναούμη κολλάει με το σάλιο».

Στο διήγημα Μαρίνα κυρίαρχα στοιχεία είναι ο Χρόνος και η Μοναξιά. Η μοναξιά του ανεπίδοτου έρωτα. «ο Στέλιος έλεγε ότι αγαπιόντουσαν. Αυτό ήταν το μόνο αληθές για την Μαρίνα, και το σωστό δεν την ένοιαζε, γιατί η Αγάπη δεν είναι ρήμα για να το κλείνεις λάθος, ούτε πρόταση για να μην τη συντάσσεις σωστά. Το έρως (ανίκατε μάχαν) ένα μαθητής της το μετέφρασε, (ο έρωτας ανήκει στην μάχη). Λάθος, μα αληθές παιδί μου του είπε» (σ.78)

Η Μαρίνα στα τριάντα οχτώ της ζει ακόμα με τους γονείς της. «Το δωμάτιό της είχε ακόμα τα παιδικά έπιπλα. … Στην ντουλάπα συνυπήρχαν τα παλιά ρούχα των φοιτητικών της χρόνων με τα καινούργια της υπεύθυνης ζωής. Το κορμί της δεν είχε αλλάξει με τα χρόνια. Μακάρι να είχε αλλάξει και νε είχε τα σημάδια της ζωής που βγαίνει από την ζωή. … Το ‘λεγε ότι είναι σκληρό να μην του φέρνει τίποτα του ανθρώπου ο χρόνος»

Η καλεσμένη συγγραφέας μας είπε ότι τα διηγήματα δεν γράφηκαν με την η σειρά που είναι γραμμένα στο βιβλίο. Το πρώτο που έγραψε ήταν η Σωτηρία, και μετά ακολούθησαν τα υπόλοιπα. Αυτό με το οποίο θα ήθελε πάλι να ασχοληθεί, είναι το διήγημα ο Καπερναούμης.

Τέθηκε η ερώτηση «τελικά τι σώζει τον άνθρωπο; Η Μοίρα, η Τύχη, ο Θεός ή οι Επιλογές μας;». Στη συζήτησή μας η συγγραφέας είπε ότι πιθανόν οι άνθρωποι που πιστεύουν στον Θεό, να είναι σε πλεονεκτικότερη θέση. 

 

Η συζήτηση ξεκίνησε με τη διαπίστωση ότι το 2023 ήταν μια καλή χρόνια για τη Χαρά Ρόμβη. Απέκτησε το κοριτσάκι της που σήμερα είναι 8 μηνών και εκδόθηκε το πρώτο της βιβλίο.

Σε ερώτηση για τα βιβλία που την «άγγιξαν» η κυρία Ρόμβη είπε ότι δεν υπήρχε βιβλιοθήκη στο σπίτι παρά μόνο δυο – τρία βιβλία, η Νανά του Ζολά, Το παιδί μετράει τ΄άστρα του Λουντέμη και κάποια άλλα αγορασμένα από πλασιέ. Όταν ήταν 16-17 χρονών ο πατέρας της έφερε δυο βιβλία, δώρο για τα παιδιά από την εταιρεία που δούλευε. Ήταν ο Γέρος και η θάλασσα του Χέμινγουεϊ και ο Μικρός πρίγκιπας του Σαιντ-Εξυπερύ. Για κείνην ήταν Αποκάλυψη. Τόσο ωραία! Έτσι άρχισε να διαβάζει λογοτεχνία, χωρίς αναφορές, χωρίς καθοδήγηση. Η φιλόλογος στο λύκειο της πρότεινε κάποια κλασικά, πήγαινε στα βιβλιοπωλεία και ρωτούσε τους πωλητές.

Της αρέσουν κάποια πολυδιαβασμένα βιβλία των Μάρκες, Ντυράς, Καύκα, Γουλφ, Φώκνερ, πάρα πολλών Ελλήνων, Χατζής, Ταχτσής, Μάτεσις, Μαργαρίτα Λυμπεράκη, Ζατέλη, Παπαμάρκος και πολλοί άλλοι.

Ήταν μια περίοδος αναζήτησης. Πήγαινε σε σεμινάρια δια βίου μάθησης, δημιουργικής γραφής. Μια φορά, μάλιστα, στην Αμοργό μόνη τη;. Στόχος της δεν ήταν να γράψει, αλλά να γνωρίσει τον κόσμο γύρω της. Μεγάλη της αγάπη η κοινωνιολογία. Έγραφε άρθρα πολιτικά, για την τέχνη, για πολλά χρόνια. Δεν πήγε πανεπιστήμιο, συνειδητά, κόντρα στη μάνα της, το πάθος της για την πολιτική, βοήθησε και ο έρωτας. Δεν είχε όμως προσανατολισμό, δεν είχε κέντρο. Της άρεσαν τόσο πολλά, λογοτεχνία, κοινωνιολογία, γλωσσολογία, θεατρολογία… Για κείνην, η λογοτεχνία είναι μεγάλη θωράκιση για πολλά πράγματα.

Δουλεύει στην εστίαση πολλά χρόνια. Έμαθε μοδιστρική και δούλεψε από το σπίτι οχτώ χρόνια μοδίστρα.

Εξομολογείται ότι η διαδικασία γραφής είναι δύσκολη, επίπονη για κείνην. Πρόταση-πρόταση, λέξη-λέξη, μια βασανιστική διαδικασία. Χαίρεται όταν τελειώνει κάτι.

 

 

Για τις δεκαετίες του 80 και 90 που αναφέρεται το βιβλίο: Η δεκαετία του 80 είναι ενδιαφέρουσα. Οι περισσότεροι ήρωες είναι εσωτερικοί μετανάστες. Από την επαρχία  έρχονται στην Αθήνα. Από τα μικρά μπακάλικα πήγαμε στα μεγάλα σουπερμάρκετ. Οι γυναίκες της γειτονιάς πήγαιναν κάθε μέρα στο σουπερμάρκετ. Συζητούσαν για τα προϊόντα: αυτό το καθαριστικό κάνει για τα μάτια της κουζίνας, αυτό για τούτο, εκείνο για το άλλο. Ήταν μια εκπαίδευση στον καταναλωτισμό αλλά και ένα διέξοδο στη μοναξιά, μια κοινωνικοποίηση.

Όπως παρατηρεί μια φίλη, χαρακτηριστικά της εποχής ήταν η μετανάστευση, ο ρατσισμός.

Πάνω απ’ όλα είναι η κοινωνία της αλλαγής, το Πασόκ, τα πολιτικά καφενεία, η νεολαία, η μουσική, τα χαρακτηριστικά ρούχα, τη διαφοροποιούν από τις προηγούμενες.

Μια φίλη παρατηρεί ότι τη 10ετία του 80 άλλαξε και η λογοτεχνία μας. Χαρακτηριστικό της η ιδιώτευση και τα αδιέξοδα της νέας γενιάς όπως εκφράστηκαν στο έργο του Ραυτόπουλου, του Τατσόπουλου και άλλων. Μετά άνθησαν τα ευπώλητα μυθιστορήματα της Μαντά, της Δημουλίδου και άλλων.

Για τον τίτλο του βιβλίου η Κυρία Ρόμβη προσθέτει: Η σωτηρία είναι μια έννοια που αφορά όλους. Είτε σώζουν, είτε σώζονται, είτε όχι. Τυχεροί είναι όσοι πιστεύουν, είναι πιο βολεμένοι, ζουν στον κόσμο τους. Λένε σήμερα πως η σωτηρία έρχεται μέσα από την ευτυχία. Το κυνήγι της ευτυχίας που σημαίνει περισσότερη κατανάλωση, περισσότερα ταξίδια, περισσότερες εμπειρίες, να είναι κανείς χαρούμενος, δεν είναι παρά τσιτάτο και μεγάλη απάτη».

Στην ερώτηση Ποιόν ήρωα θα επέλεγε, απαντά ότι θα επέλεγε τον Καπερναούμη. Μολονότι κεντρικός ήρωας του διηγήματος είναι ο γιατρός και όχι ο Καπερναούμης, όλοι τον θεωρούν τον κυρίαρχο, ίσως γιατί βρέθηκε νεκρός στο υδραγωγείο. Πολλές οι αιτίες σε αυτή του την απελπισία: η σύφιλη, το έιτζ, η μεταλαβιά, ο φόβος…

Εκφράστηκε από πολλές φιλαναγνώστριες της λέσχης μας ότι απολαύσαμε την πρώτη συγγραφική της δουλειά και ότι γεννά προσδοκίες για τα επόμενα έργα της.

Σε αυτό το σημείο, μας αποκάλυψε ότι αυτή την περίοδο σχηματίζει ιδέες στο μυαλό της που αφορούν τη μεγάλη φόρμα.

Και η συζήτηση τελείωσε με μια λεπτομέρεια. Έγινε συζήτηση για το πολύ ωραίο εξώφυλλο της έκδοσης στην οποία απεικονίζονται δύο, ίδια, δεξιά πόδια! 

 

 

Η παρουσίαση και συζήτηση με την κυρία Χαρά Ρόμβη της συλλογής διηγημάτων της Σωτηρία (Αντίποδες, 2023) έγινε την Δευτέρα 15 Απριλίου στον πολυχώρο πολιτισμού Άρτεμις στο Μαρούσι.